"Con học giỏi mẹ được giảm án": Chuyện mới nhưng không lạ?
24/05/2023
"Con học giỏi mẹ được giảm án": Chuyện mới nhưng không lạ?
Sáng 23/5, phiên tòa phúc thẩm xét xử vụ AIC tiếp tục với phần tranh luận. Đại diện VKS trình bày quan điểm. Theo đại diện VKS, tại phiên tòa phúc thẩm, các bị cáo đều thừa nhận hành vi phạm tội.
Bị cáo Phan Huy Anh Vũ (nguyên Giám đốc Bệnh viện Đa khoa Đồng Nai, Giám đốc Sở Y tế tỉnh Đồng Nai) tại cấp sơ thẩm đã được tòa án áp dụng các tình tiết giảm nhẹ như thành khẩn khai báo, ăn ăn hỗi lỗi, tích cực hợp tác với CQĐT, có nhiều thành tích… Tuy nhiên, bị cáo phải chịu tình tiết tăng nặng là phạm tội 2 lần trở lên.
Đại diện VKS đánh giá, bị cáo Vũ đã tích cực tác động gia đình khắc phục hậu quả 500 triệu đồng, được Sở Y tế Đồng Nai có đơn xin giảm nhẹ hình phạt nên có cơ sở giảm nhẹ tội cho bị cáo ở tội Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng với mức giảm 30- 36 tháng tù.
Đối với các bị cáo Lê Chí Tuân (Trưởng nhóm hồ sơ - Ban Quản lý Dự án 1 Công ty AIC), Lê Thị Hương (nguyên Phó ban Kế toán Công ty AIC), Huỳnh Tuấn Anh (Giám đốc Công ty Tạ Thiên Ân), Vũ Quang Ngọc (nguyên Phó Giám đốc Công ty Medicosult Việt Nam), đại diện VKS cho rằng, các bị cáo này đều thành khẩn khai báo, cung cấp thông tin có giá trị cho CQĐT, nhân thân tốt…
Dù không bị cấp sơ thẩm tuyên phải chịu trách nhiệm hình sự, nhưng trước khi diễn ra phiên tòa phúc thẩm, các bị cáo đã tích cực vận động gia đình khắc phục số tiền 100- 200 triệu đồng. Vì vậy, có cơ sơ chấp nhận kháng cáo của các bị cáo trên.
Riêng bị cáo Lê Thị Hương, khi cân nhắc các yếu tố đề nghị giảm nhẹ hình phạt cho bị cáo, đại diện VKS có nhắc đến việc bị cáo có con trai 14 tuổi đạt thành tích cao trong các cuộc thi toán quốc tế, việc có mặt của bị cáo ở nhà để động viên con là cần thiết...
Tiến sĩ, Luật sư Đặng Văn Cường
Bình luận về vấn đề này, Tiến sĩ luật Đặng Văn Cường, Trưởng Văn phòng luật sư Chính Pháp, đoàn luật sư thành phố Hà Nội cho biết: Dưới góc độ pháp lý thì có nhiều căn cứ để tòa án phúc thẩm có thể giảm một phần hình phạt cho bị cáo trong vụ án hình sự, trong đó có căn cứ vào các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự.
"Con học giỏi mẹ được giảm án" mới nhưng không lạ ?
Bị cáo có thành tích suất sắc trong học tập, lao động được giảm nhẹ một phần trách nhiệm hình sự là tình tiết được pháp luật quy định cụ thể và thường xuyên được áp dụng trong tố tụng hình sự, là chuyện thường xuyên diễn ra. Tuy nhiên tình tiết "Con học giỏi giúp mẹ được giảm án" là chuyện chưa từng xảy ra nhưng vẫn có thể được tòa án vận dụng và phải ghi rõ trong nội dung bản án.
Lĩnh vực luật hình sự là lĩnh vực phức tạp, có rất nhiều vấn đề có thể nghiên cứu, có liên quan đến các khía cạnh pháp lý cần phải xem xét trong giải quyết vụ án hình sự. Tuy nhiên dù có nhiều vấn đề, dù có phức tạp và nhìn nhận ở nhiều góc độ khác nhau nhưng pháp luật hình sự chỉ có hai vấn đề lớn là vấn đề tội phạm và vấn đề hình phạt. Khi đã xác định một người thực hiện hành vi phạm tội, hành vi thỏa mãn dấu hiệu cấu thành tội phạm thì vấn đề tiếp theo thật ra là vấn đề loại hình phạt và mức hình phạt như thế nào cho phù hợp với từng bị cáo.
Khi giải quyết một vụ án hình sự thì những người tiến hành tố tụng và những người tham gia tố tụng cũng hướng đến hai vấn đề lớn của luật hình sự là vấn đề tội danh và vấn đề hình phạt. Điều mà mọi người quan tâm vấn đề đầu tiên là bị cáo có phạm tội hay không ? nếu có thì là tội gì và có thể áp dụng mức hình phạt nào?
Đồng thời, trong trường hợp tòa án cấp sơ thẩm đã tuyên án, kết tội bị cáo nhưng không đồng ý với nội dung bản án thì bị cáo có quyền kháng cáo cơ quan hoặc kháng cáo xin giảm một phần hình phạt.
Căn cứ quyết định hình phạt trong vụ án hình sự ?
Theo quy định của pháp luật về tố tụng hình sự thì có nhiều yếu tố để quyết định đến hình phạt như: Quy định của bộ luật hình sự (Về loại hình phạt, mức hình phạt, về cách xác định khung, chuyển khung hình phạt), căn cứ vào tính chất, mức độ hành vi phạm tội, nhân thân người phạm tội và các tình tiết tăng nặng, tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự.
"Điều 50. Căn cứ quyết định hình phạt
1. Khi quyết định hình phạt, Tòa án căn cứ vào quy định của Bộ luật này, cân nhắc tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, nhân thân người phạm tội, các tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng trách nhiệm hình sự.
2. Khi quyết định áp dụng hình phạt tiền, ngoài căn cứ quy định tại khoản 1 Điều này, Tòa án căn cứ vào tình hình tài sản, khả năng thi hành của người phạm tội."
Như vậy, có nhiều yếu tố để quyết định đến mức hình phạt chứ không chỉ căn cứ vào các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Có những vụ án hình sự, bị cáo có nhiều tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự nhưng xét tính chất nghiêm trọng của vụ án thì tòa án vẫn xét xử ở mức hình phạt nghiêm khắc hoặc có những vụ án hình sự tòa án đã xét xử sơ thẩm, cấp phúc thẩm có thêm nhiều tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự nhưng xét tính chất nghiêm trọng của vụ án, tòa án cấp phúc thẩm vẫn giữ nguyên mức án sơ thẩm đã tuyên. Hoặc có những vụ án hình sự, ở cấp phúc thẩm không có tình tiết mới, không có thêm tình tiết giảm nhẹ nhưng xét thấy tòa án cấp sơ thẩm tuyên mất hình phạt như vậy là nghiêm khắc nên xét tính chất mức độ hành vi, nhân thân người phạm tội và cá biệt hóa vai trò đồng phạm, tòa án cấp phúc thẩm vẫn có thể giảm nhẹ một phần hình phạt mà không phụ thuộc vào việc có thêm tình tiết giảm nhẹ ở cấp phúc thẩm hay không... nói cách khác, thẩm quyền của cấp phúc thẩm rất rộng. Mặc dù về phạm vi xét xử thì cấp phúc thẩm chỉ xét xử đối với phần bản án bị kháng cáo hoặc kháng nghị. Tuy nhiên, pháp luật cũng cho phép tòa án cấp phúc thẩm có quyền sửa bản án sơ thẩm, hủy án sơ thẩm hoặc giữ nguyên bản án sơ thẩm. Kể cả trường hợp bị cáo không kháng cáo, trong vụ án có đồng phạm có bị cáo khác kháng cáo nhưng xét thấy việc ấn định mức hình phạt của tòa án cấp sơ thẩm như vậy là nghiêm khắc thì tòa án cấp phúc thẩm vẫn có thể giảm nhẹ một phần hình phạt cho bị cáo không kháng cáo theo quy định của pháp luật.
Bản chất hình phạt trong pháp luật hình sự không phải là trừng phạt đơn thuần, mục đích của hình phạt là hướng đến việc giáo dục cải tạo bị cáo để bị cáo nhận thức được hành vi vi phạm của mình, có cơ hội được cải tạo, giáo dục, để trở thành người tốt, sống có ích cho xã hội. Mục đích của hình phạt cũng là để răn đe, phòng ngừa chung cho xã hội.
Về nguyên tắc thì việc áp dụng pháp luật hình sự để giải quyết vụ án hình sự phải thể hiện kết hợp hài hòa giữa khoan hồng và nghiêm trị. Khoan hồng với người nhận thức được sai phạm của mình, thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải, phạm tội lần đầu, lỗi vô ý, gây ra hậu quả không lớn, có ý thức tự khắc phục cải tạo. Sẽ nghiêm trị đối với người chủ mưu, cầm đầu, thực hành tích cực, ngoan cố chống đối, tái phạm...
Hình phạt không phải là sự trả thù, không phải là sự trừng trị, răn đe một cách thô bạo. Xã hội càng phát triển thì tính nhân đạo, khoa học trong pháp luật càng thể hiện rõ nét. Nguyên tắc trả thù ngang bằng trong pháp luật hình sự thời kỳ chiếm hữu nô lệ dần dần bị bãi bỏ, thay vào đó là pháp luật đề cao tính chất giáo dục. Bởi vậy, trong xã hội hiện đại nói chung và xã hội Việt Nam nói riêng thì quy định bản chất của hình phạt là cải tạo giáo dục và răn đe phòng ngừa chung cho xã hội.
Với một hành vi vi phạm pháp luật thì với người này có thể giáo dục một năm mới đạt hiệu quả như người khác có thể chỉ cần vài tháng giáo dục là đạt hiệu quả, cái này nó phụ thuộc vào tính chất của sự việc hai yếu tố cơ bản là yếu tố nhân thân và yêu tố hành vi. Bản án hình sự thấu tình đạt lý phải là bản án đúng pháp luật, thể hiện sự khoan hồng nhân đạo, kết hợp hài hòa các yếu tố khoan hồng và nghiêm trị, có tính chất răn đe giáo dục đối với bị cáo và phòng ngừa chung cho xã hội nên việc tòa án cấp phúc thẩm giảm hình phạt cho các bị cáo có thái độ ăn năn thành khẩn, bồi thường khắc phục hậu quả và có những tình tiết mới có ý nghĩa trong việc quyết định hình phạt là cần thiết và phù hợp với quy định của pháp luật.
Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự chỉ là một trong các yếu tố quyết định đến hình phạt, làm căn cứ để giảm nhẹ một phần hình phạt. Bộ luật hình sự 2015, sửa đổi bổ sung 2017 quy định các tình tiết giảm nhẹ tại Điều 51, cụ thể như sau:
Các tình tiết sau đây là tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự: Người phạm tội đã ngăn chặn hoặc làm giảm bớt tác hại của tội phạm; Người phạm tội tự nguyện sửa chữa, bồi thường thiệt hại hoặc khắc phục hậu quả; Phạm tội trong trường hợp vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng; Phạm tội trong trường hợp vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết; Phạm tội trong trường hợp vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội; Phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của nạn nhân gây ra; Phạm tội vì hoàn cảnh đặc biệt khó khăn mà không phải do mình tự gây ra; Phạm tội nhưng chưa gây thiệt hại hoặc gây thiệt hại không lớn; Phạm tội lần đầu và thuộc trường hợp ít nghiêm trọng; Phạm tội vì bị người khác đe dọa hoặc cưỡng bức; Phạm tội trong trường hợp bị hạn chế khả năng nhận thức mà không phải do lỗi của mình gây ra; Phạm tội do lạc hậu; Người phạm tội là phụ nữ có thai; Người phạm tội là người đủ 70 tuổi trở lên; Người phạm tội là người khuyết tật nặng hoặc khuyết tật đặc biệt nặng; Người phạm tội là người có bệnh bị hạn chế khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình; Người phạm tội tự thú; Người phạm tội thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải; Người phạm tội tích cực hợp tác với cơ quan có trách nhiệm trong việc phát hiện tội phạm hoặc trong quá trình giải quyết vụ án; Người phạm tội đã lập công chuộc tội; Người phạm tội là người có thành tích xuất sắc trong sản xuất, chiến đấu, học tập hoặc công tác; Người phạm tội là người có công với cách mạng hoặc là cha, mẹ, vợ, chồng, con của liệt sĩ.
Như vậy, theo quy định của pháp luật thì "người phạm tội là người có tình tiết xuất sắc trong học tập, chiến đấu hoặc công tác" thì mới được coi là tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự theo quy định của bộ luật hình sự. Đối với những người khác là người thân của bị cáo có thành tích xuất sắc trong học tập thì không phải là tình tiết giảm nhẹ được quy định cụ thể trong luật hình sự. Tuy nhiên Bộ luật hình sự cũng quy định ngoài những tình tiết đã được liệt kê trong điều khoản 1, Điều 51 Bộ luật hình sự thì những tình tiết khác cũng có thể được Hội đồng xét xử xem xét là tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, do hội đồng xét xử quyết định nhưng phải ghi rõ trong bản án. Cụ thể ở khoản 2, Điều 51 bộ luật hình sự quy định như sau:
"2. Khi quyết định hình phạt, Tòa án có thể coi đầu thú hoặc tình tiết khác là tình tiết giảm nhẹ, nhưng phải ghi rõ lý do giảm nhẹ trong bản án.".
Khoản 2, Điều 51 BLHS chưa có văn bản hướng dẫn cụ thể, tuy nhiên có thể áp dụng tương tự pháp luật. Theo hướng dẫn tại Nghị quyết 01/2000/NQ-HĐTP hướng dẫn áp dụng một số tình tiết giảm nhẹ theo BLHS năm 1999 thì các tình tiết sau đây được coi là các tình tiết giảm nhẹ khác: Vợ, chồng, cha, mẹ, con, anh, chị, em ruột bị cáo là người có công với nước hoặc có thành tích xuất sắc được Nhà nước tặng một trong các danh hiệu vinh dự như: anh hùng lao động, anh hùng lực lượng vũ trang, người mẹ Việt Nam anh hùng, nghệ sỹ nhân dân, nghệ sĩ ưu tú, nhà giáo nhân dân, nhà giáo ưu tú, thầy thuốc nhân dân, thầy thuốc ưu tú hoặc các danh hiệu cao quý khác theo quy định của Nhà nước; Bị cáo là thương binh hoặc có người thân thích như vợ, chồng, cha, mẹ, con (con đẻ hoặc con nuôi), anh, chị, em ruột là liệt sỹ; Bị cáo là người tàn tật do bị tai nạn trong lao động hoặc trong công tác, có tỷ lệ thương tật từ 31% trở lên; Người bị hại cũng có lỗi; Thiệt hại do lỗi của người thứ ba; Gia đình bị cáo sửa chữa, bồi thường thiệt hại thay cho bị cáo; Người bị hại hoặc đại diện hợp pháp của người bị hại xin giảm nhẹ hình phạt cho bị cáo trong trường hợp chỉ gây tổn hại về sức khoẻ của người bị hại, gây thiệt hại về tài sản; Phạm tội trong trường hợp vì phục vụ yêu cầu công tác đột xuất như đi chống bão, lụt, cấp cứu.
"Ngoài ra, khi xét xử, tuỳ từng trường hợp cụ thể và hoàn cảnh cụ thể của người phạm tội mà còn có thể coi các tình tiết khác là tình tiết giảm nhẹ, nhưng phải ghi rõ trong bản án.".
Như vậy có thể thấy đây là một quy định mở và trao quyền cho Tòa án rất lớn, Ngoài những tình tiết đã được hướng dẫn trong nghị quyết của hội đồng thẩm phán thì hội đồng xét xử vẫn được quyền áp dụng các tình tiết khác để xác định đó là tình tiết giảm nhẹ nhưng phải ghi rõ vào bản án.
Công văn 212/TANDTC-PC ngày 13/9/2019 về việc thông báo kết quả giải đáp trực tuyến một số vướng mắc trong xét xử, trong đó hướng dẫn áp dụng một số tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự trong Bộ luật Hình sự 2015. Cụ thể: về áp dụng tình tiết giảm nhẹ khác quy định tại khoản 2, Điều 51 bộ luật hình sự: Hiện nay, quy định về "tình tiết giảm nhẹ khác" tại khoản 2, Điều 51 BLHS 2015 chưa được HĐTP TANDTC hướng dẫn cụ thể. Tuy nhiên, trong quá trình xét xử, Tòa án có thể tham khảo quy định tại điểm c mục 5 Nghị quyết 01/2000/NQ-HĐTP ngày 04/8/2000 để xác định tình tiết khác là tình tiết giảm nhẹ.
Ngoài ra, khi xét xử, tuỳ từng trường hợp cụ thể và hoàn cảnh cụ thể của người phạm tội mà còn có thể coi các tình tiết khác là tình tiết giảm nhẹ, nhưng phải ghi rõ trong bản án.
Như vậy, các văn bản hướng dẫn của Hội đồng thẩm phán tòa án nhân dân tối cao và Văn bản hướng dẫn nghiệp vụ thì vẫn đều ghi nhận "trao quyền" cho Hội đồng xét xử xác định có tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự mà luật chưa quy định nhưng phải ghi rõ vào nội dung bản án. Bởi vậy căn cứ vào quy định tại khoản 2, điều 51 bộ luật hình sự thì việc tòa án coi các tình tiết khác (con bị cáo là người có thành tích suất sắc trong học tập) là tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự vẫn phù hợp với quy định của pháp luật nhưng phải ghi rõ trong bản án phúc thẩm.
Kể cả trong trường hợp một số bị cáo không có thêm tình tiết mới có ý nghĩa tại cấp phúc thẩm, không có thêm tình tiết giảm nhẹ một phần trách nhiệm hình sự tại cấp phúc thẩm nhưng xét đến tính chất mức độ vai trò phạm tội của bị cáo thì hội đồng xét xử vẫn có thể giảm nhẹ một phần hình phạt so với bản án hình sự sơ thẩm đã tuyên trước đó. Miễn sao, việc quyết định hình phạt vẫn phải trên cơ sở các nguyên tắc mà pháp luật hình sự đã quy định, đảm bảo nguyên tắc kết hợp hài hòa giữa khoan hồng và nghiêm trị, thể hiện bản chất pháp luật xã hội chủ nghĩa và đạt được mục đích khi áp dụng pháp luật hình sự để giải quyết vụ án hình sự.
Đại diện VKS thực hành quyền công tố tại phiên tòa phúc thẩm xét xử vụ AIC. Ảnh: PĐ
Bởi vậy trong vụ án này, tòa án cấp phúc thẩm xem xét giảm nhẹ một phần trách nhiệm hình sự cho bị cáo, cho bị cáo được hưởng án treo với lý do "con học giỏi", đạt thành tích suất sắc trong học tập là có căn cứ và lập luận của Cơ quan tiến hành tố tụng cấp phúc thẩm như vậy là thuyết phục, thể hiện sự khoan hồng nhân đạo của pháp luật. Đây là tình tiết áp dụng mới nhưng không bất ngờ, chưa phải là án lệ tuy nhiên cũng nên được áp dụng rộng rãi và thường xuyên hơn trong việc giải quyết vụ án hình sự để động viên bố mẹ nuôi dạy con cái cũng như động viên học sinh phấn đấu đóng góp công sức cho đất nước và xã hội, quyết định hình phạt như vậy là động lực cho việc học tập giáo dục được phát huy. Cụ thể tại phiên toà, đại diện viện kiểm sát cho rằng "Riêng bị cáo Lê Thị Hương, khi cân nhắc các yếu tố đề nghị giảm nhẹ hình phạt cho bị cáo, đại diện VKS có nhắc đến việc bị cáo có con trai 14 tuổi đạt thành tích cao trong các cuộc thi toán quốc tế, việc có mặt của bị cáo ở nhà để động viên con là cần thiết..." - Luật sư Cường đánh giá quan điểm này là có căn cứ, phù hợp với quy định của pháp luật nên hội đồng xét xử có thể chấp nhận và ghi rõ vào nội dung bản án phúc thẩm tới đây.
Sau khi xem xét quan điểm của đại diện viện kiểm sát, các ý kiến của luật sư bào chữa, sau quá trình nghị án, hội đồng xét xử chấp nhận kháng cáo của một số bị cáo trong đó có bị cáo Lê Thị Hương, sửa bản án sơ thẩm cho bị cáo được hưởng án treo.
Biết con dâu vi phạm luật giao thông đường bộ, thay vì chấp hành thì người mẹ chồng lại có hành vi chống đối, ngăn cản Tổ công tác của Đội CSGT Công an huyện Bá Thước (Thanh Hóa) đang làm nhiệm vụ. Dù bị khống chế nhưng người này vẫn văng nhiều từ ngữ dung tục, khó nghe.
Do đòi tiền phí, người giao hàng bị vợ chồng người nhận hàng sử dụng hung khí là tuýp sắt, bình hoa, ghế… đánh gãy hai tay. Chuyên gia pháp lý cho biết, vụ việc này đã có dấu hiệu vi phạm pháp luật hình sự.
Chuyên gia pháp lý nhận định, đây là một vụ việc nghiêm trọng, ảnh hưởng xấu đến an ninh trật tự, an toàn xã hội, thể hiện thái độ coi thường pháp luật, xâm phạm đến sức khỏe, tính mạng của người khác.
Hoạt động hành nghề mê tín dị đoan gây ra nhiều hệ lụy, tiêu cực cho xã hội khiến nhiều người tan cửa, nát nhà, gia đình ly tán. Do vậy, việc đấu tranh với các hoạt động mê tín dị đoan đồng bóng, bói toán là cần thiết để xã hội văn minh hơn, phát triển lành mạnh hơn
